- بنابراین، اصل قضیه، اجتناب از گناه است که باید سعی کنیم در این ماه رمضان، ان شاءالله با تمرین و حدیث نفس و ریاضت، گناه را از خودمان دور کنیم. اگر گناه از ما دور شد، آن وقت راه برای عروج و پرواز در ملکوت آسمانها ممکن خواهد شد و انسان خواهد توانست آن سیر معنوی و الهی و آن طیران معین شده برای انسان را انجام بدهد؛ اما با سنگینی بار گناه، چنین چیزی ممکن نیست. این ماه رمضان، فرصت خوبی برای دور شدن از گناه است.
در دیدار با اقشار مختلف مردم (روز یازدهم ماه مبارک رمضان) - 1369/01/18
- یکی از صفاتی که مانع راه کمال انسانی است و در قرآن، به عبارات گوناگون و در جاهای فراوان و همچنین در روایات و فرمایش های ائمه علیهم السلام، نسبت به آن صفت پرهیز داده شده ایم، صفت تکبّر و خود بزرگ بینی است. این صفت، برای پیشرفت انسان در مدارج معنوی چیز بسیار خطرناکی است.
- تکبّر حالتی است که اگر در کسی وجود داشت، او دچار خودشگفتی می شود و وقتی خودش، کارش، معلوماتش و خصوصیات فردیش را مورد توجه قرار می دهد، حس اعجاب به او دست می دهد و به نظرش بزرگ و زیبا و مطلوب می آید. شاید بشود گفت که بزرگترین مانع و بدترین درد در راه تکامل بشری، عبارت از خود را بزرگ دیدن، خود را پاک و بی غش دیدن، خود را قدرتمند و توانا دیدن و خود را برتر از دیگران مشاهده کردن است.
- انسان وقتی خود را دارای قدرت و غنا و بی نیازی احساس کند، یا خود را دارای علم و دانش احساس کند و هر چیزی که به او عرضه می شود، چون به علم و دانش خود خیلی معتقد است، همه چیز را با دانش خود تطبیق بکند؛ هرچه در دایره ی علم او گنجید، آن درست است؛ هر چیزی در دایره ی علم او نگنجید، آن را رد خواهد کرد. این هم شعبه ای از تکبّر و یکی از انواع خطرناک آن است.
- حتّی برای کسانی هم که اهل عبادت و زهد و توجه به خدا و تلاش معنوی هستند، تکبّر در کار و رشته ی خودشان وجود دارد ... شب قدر را کسی به دعا و مناجات و گریه و توجه به خدا و نماز و استغفار و امثال این ها بگذراند، بعد فردای آن روز، وقتی که در بین جمع می آید و مردم را در خیابان ها مشغول کار خودشان می بیند، در دل خود بگوید: ای بیچاره ها! شما دیشب در چه حالی بودید، ما چه حالی داشتیم؛ شما غافل بودید! یعنی خود را از دیگران بالاتر حساب کند و این چنین بپندارد. هرکدام از این ها باشد، برای پیشرفت تکاملی انسان، سم قاتل است.
- قدم اول در راه خدا، شکستن خویشتن و خود را فقیر و تهی دست مطلق دیدن است. یعنی انسان در عین قدرت و ثروت و علم و برخورداری از مزایا و محاسن و خصوصیات مثبت و در اوج دارایی و توانایی، واقعا، نه به صورت تعارف، خود را در مقابل خدا، نیازمند و تهی دست و محتاج و کوچک و حقیر ببیند. این، آن روحیه ی کمال انسانی است که البته باید با تمرین به این جاها رسید.
- اگر انسان، دائم نفس خود را با توجه و تذکر و موعظه و ریاضت، پست و زیون و حقیر نکند، این نفس، در وجود او رشد خواهد کرد و فرعونی خواهد شد.
- آن چیزی که برای انسان خطرناک است، همین احساس استغناء و بی نیازی و قدرت و اتّکا به دانایی خویشتن است. قرآن کریم، داستان قارون را نقل می کند و می گوید وقتی به او نصیحت می کردند، او در جواب می گفت: انّما اوتیته علی علم1: من از روی علم و دانش این ثروت را به دست آورده ام و متعلّق به خودم است. این غرور، فخر، تکبّر، تکیه به آنچه که در انسان هست و چیز کم و ناچیزی است و انسان آن را چیزی می انگارد و خیال می کند زیاد است، بزرگترین بلیّه هاست.
- آن احساس و وسوسه ای که درون من و شما وجود داشته باشد، دائم به ما بگوید که ما از دیگران بالاتریم، حرف ما از حرف دیگران قابل قبول تر است، شأن ما از شأن دیگران بیشتر است؛ این موجب فساد و اختلاف و گسستن همه چیز در نظام اسلامی است؛ این را باید از بین برد. اگر ما این صفت شیطانی را در وجود خودمان و در صحن جامعه از بین بردیم، برادری و همکاری به وجود خواهد آمد و روز به روز، وحدت بیشتری ایجاد خواهد شد و جامعه، التیام الهی و اسلامی خودش را به دست خواهد آورد.
- نقطه ی مقابل آن کبر و علوّ و استعلا در وجود انسان، عبودیّت و بندگی و خضوع محض در مقابل خداست که پذیرفتن احکام الهی و تسلیم در مقابل خدا را به همراه دارد.
در دیدار با اقضار مختلف مردم _روز بیست و سوم ماه مبارک رمضان) - 1369/01/30
...
محمدرضا توکلی
